Stadsfries
In bepaalde steden en dorpen van Friesland wordt geen echt Fries gesproken, maar een mengeling tussen het Fries en het Nederlands. Lees hier (bijna) alles over het stadsfries.
In Harlingen spreekt men dus geen Fries maar Harlingers. Het Harlingers is vergelijkbaar met het stadsfries in andere steden in Friesland. Er zijn wat verschillen, een mooi voorbeeld vind ik altijd het woord 'sjanteren' wat 'zeuren' betekent. Iemand die dat gebruikt komt uit Harlingen, of heeft hier gelezen ;-)
Door mijn leraar Nederlands op de HAVO werd ik eens op een mooi verschijnsel in het stadfries gewezen dat volgens hem uniek is: het verschillend aanspreken van mannen of vrouwen.
Even een korte les Fries. 'Jo' betekent 'u', 'sto' betekent 'jij'. Dit wordt in het stadsfries respectievelijk 'jou' en 'stou'. Maar het formele beleefdheidsverschil is er dan niet meer. Het zijn eigenlijk twee varianten van hetzelfde.
Het stadsfriese 'jou' komt overeen met 'jij', het 'stou' staat zelfs nog iets verder van 'u' af. Wil je beleefd zijn dan zeg je gewoon 'u'.
Bent u er nog? Misschien wordt het in bovenstaande scriptie beter uitgelegd.
Hieronder gebruik ik als voorbeeld 'heb je' ('hèjou' en 'hestou' of kort: 'hest').
De grap is nu dat in het stadsfries, of in ieder geval in het Harlingers, eigenlijk alleen mannen/jongens onderling 'hestou' of 'hest' gebruiken en alle andere combinaties 'hèjou'. Ik krijg de indruk dat dit aan het verwateren is, een taal of dialect is tenslotte altijd in beweging. Maar het gebruik door of tegen vrouwen van 'hestou' vind ik nog steeds plat en onbeleefd klinken, ruw. Zelfs tegen/door intimi. Waarom dit zo is en hoe het is ontstaan weet ik niet. Maar interessant is het wel. Misschien schrijft iemand daar nog eens een scriptie over.
Een Harlinger winkelier sprak altijd stadsfries met zijn vrouw. Op een dag hadden ze bedacht om in geval van friestalige klanten, in de winkel Fries tegen elkaar te praten. Maar de winkelier, gewend om 'hèjou' (heb je ...) tegen zijn vrouw te zeggen, vertaalde dat in het Fries met 'hà jo'. Maar dan betekent het dus 'hebt u'! Hier moesten de klanten dan weer om lachen, het heeft even geduurd voordat ze er achter waren. Leuk, taal.
5 opvarenden:
Heel interessant die nuances in een taal/dialect. En lastig aan te leren voor een import Fries. Zelfs het Liwwaddes heb ik nooit onder de knie gekregen. Als je met een taal bent grootgebracht, vóel je dit soort dingen. Ik zal er eens op letten (dit weekend bijvoorbeeld, ik ben van plan om naar Leeuwarden te gaan!).
'Bent u er nog?' Ja, ik moest het twee keer lezen. En dan valt het stadsgenoten op dat de winkelier intuïtief voor de beleefdheidsvorm kiest én vermoedelijk ook waarderen. Maar die verwatering in het dialect vind je dus in de hele Nederlandse taal, de vervlakking, het egaliseren. Ik sprak zondag een mevrouw, kende haar niet, en sprak steeds met 'u', en zij reageerde tot driemaal toe: 'je' alsjeblieft. Niet dat het niet mag, maar er gaat ook iets van stijl verloren die er soms wel behoort te zijn, ook al is dat 'in een oude beleving'.
Ik logeerde als kind vaak bij een vriendinnetje in Jutryp, en het gezin sprak gewoon Fries tegen mij, wat ik op een gegeven moment redelijk verstond. Waar ze me wel mee gegriefd hebben is de opmerking 'wij Friezen bakken veel lekkerdere oliebollen dan jullie Westerlingen'. Het was wel waar :)
@Goentah: Het is inderdaad een gevoelskwestie. Leuk voor je, even terug naar het oude honk. Ik hoop dat het goed weer blijft.
@Marius: Ik had expres het eerste gedeelte al wat in hapklare brokjes verdeeld. Maar ik realiseer me dat het een lastig stuk is gebleven.
En de beleefdheidsvorm tegen je echtgenote gebruiken gaat toch wel wat ver. :-)
@esther: We zaten hier tegelijk te typen zie ik! Fries is niet zo ingewikkeld, helemaal niet als je jong bent. Ik erger me ook wel eens aan dat wij/jullie gedoe. Dat schiet niet op. Ik vind mijn oliebollen trouwens ook altijd wel lekker!
Een reactie posten